Εθνικές γιορτές: Η εμπειρία μιας άλλης προσέγγισης

Πρωτονοταρίου Στέλλα, Χαραβιτσίδης Πέτρος, Βουλαλάς Κλεάνθης, Μακρυγιάννης Γιώργος[1].

Λίγες μόνο εβδομάδες μετά την έναρξη του σχολικού έτους αρχίζει συνήθως στα σχολεία η προετοιμασία της γιορτής της 28ης Οκτωβρίου.
Το σκηνικό που παρουσιάζεται στα περισσότερα σχολεία είναι συνήθως πανομοιότυπο: σχέδια εργασίας από έτοιμες γιορτές που καθορίζουν το πλαίσιο της εκδήλωσης, επιλογή τραγουδιών και ποιημάτων τα οποία οι μαθητές και οι μαθήτριες προσπαθούν να αποστηθίσουν, μεγαλόστομες ιστορικές αναφορές και εθνικά εμβατήρια. Το σκηνικό αυτό συμπληρώνεται με τον «στολισμό» του σχολείου με εθνικές σημαίες ή και με αφίσες του εμπορίου που απεικονίζουν τον Έλληνα στρατιώτη να μάχεται ηρωικά κατατροπώνοντας τους εχθρούς[2].
Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί αποδεικνύουν ότι οι μαθητές, ακόμα και από την προσχολική εκπαίδευση, παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές στις αντιλήψεις τους σε σχέση με τον «εθνικό εαυτό» πριν και μετά τη λήξη των σχολικών εορτών: ενός «εθνικού εαυτού» ανώτερου από όλους τους άλλους και ενός «εθνικού άλλου» κατώτερου, κακού και άδικου (Χάλαρη, 2004).
Η εικόνα αυτή που αποτελεί κυρίαρχη αντίληψη στην εκπαίδευση, αναδεικνύεται όχι μόνο στη συγκεκριμένη γιορτή αλλά και στις επόμενες του σχολικού έτους, εγείροντας σοβαρές παιδαγωγικές, κατά συνέπεια και ιδεολογικές διαφωνίες, για το περιεχόμενο, τη μορφή και τη διαδικασία πραγματοποίησης των σχολικών εθνικών εορτών γενικότερα. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως: πώς προσεγγίζεται η ιστορία μέσα από τις εκδηλώσεις αυτές, με ποιο τρόπο εμπλέκονται οι μαθητές στη διαδικασία τους, τι είναι αυτό που απομένει στην συνείδηση τους μετά την λήξη τους, ποια αντίληψη οδηγούνται να κατασκευάσουν για την πατρίδα και την ιστορία τους, ποιο είναι το παιδαγωγικό όφελος που προκύπτει, πώς βιώνονται αυτές οι γιορτές από τα παιδιά μεταναστών, πολλές φορές προερχόμενων από εθνότητες αντιπάλων στο πόλεμο[3], κ.ά.
Πολλοί είναι οι εκπαιδευτικοί που εκφράζουν τους προβληματισμούς που τους απασχολούν και την αγωνία που αισθάνονται και προσπαθούν να βρουν λύσεις. Η προσπάθεια τους αυτή επικεντρώνεται στο να δώσουν άλλο προσανατολισμό και κατά συνέπεια άλλο περιερχόμενο στη σχολική γιορτή αναδεικνύοντας μέσα από την εκπαιδευτική πράξη την ιδεολογική στάση τους σε σχέση με σοβαρά παιδαγωγικά ζητήματα.
Λαμβάνοντας υπόψη τους προβληματισμούς αυτούς οργανώσαμε κι εμείς και πραγματοποιήσαμε στο σχολείο μας τη φετινή γιορτή της 28ης Οκτωβρίου.

Μια γιορτή σε σχολείο της Γκράβας

Ο μαθητικός πληθυσμός του σχολείου αποτελείται από παιδιά κυρίως μεταναστών (ποσοστό περίπου 70%). Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των μαθητών προέρχεται από την Αλβανία, ενώ ένας μικρότερος αριθμός προέρχεται από άλλες εθνότητες {Αίγυπτο, Συρία, Ιράκ, Ιράν, Πολωνία, Ουκρανία, Σουδάν, Νιγηρία}. Η «διαφορετικότητα» που παρουσιάζει το σχολείο μας από πλευράς μαθητικού πληθυσμού αντιμετωπίζεται από μας σαν ένα μεγάλο «όφελος» όχι μόνο για του αλλοδαπούς αλλά και για τους Έλληνες μαθητές μας, καθώς αυτή η ίδια η διαφορετικότητα δημιουργεί προϋποθέσεις για ουσιαστικότερη και ευρύτερη παιδαγωγική προσέγγιση (Swadener, 1999). Γι΄αυτό και οι προσπάθειες που καταβάλλουμε τα τελευταία χρόνια για την ομαλότερη ένταξη των αλλοδαπών μαθητών στο σχολείο, αλλά και για την πρόληψη της σχολικής διαρροής και αποτυχίας των μαθητών μας, δεν θα μπορούσαν να αγνοήσουν και συγκεκριμένες πρακτικές του σχολείου όπως αυτές των σχολικών εορτών[4].
Έχοντας απόλυτη συνείδηση ότι ακόμα και σ΄ένα ασφυκτικό πλαίσιο οι εκπαιδευτικοί διαθέτουν περιθώρια ελευθερίας (Αβδελά, 2001) αποφασίσαμε να αποδεσμευτούμε από τη λογική μιας μονοδιάστατης άποψης της ιστορίας ή των έτοιμων «σχεδίων-πακέτων» για τη συγκεκριμένη γιορτή με τέτοιο τρόπο ώστε:
- Να αποφύγουμε τις εθνικές εξάρσεις
- Να μην καταναλωθεί άσκοπα χρόνος και να μην μετατραπεί η σχολική γιορτή σε μια διαδικασία άγονη και βαρετή για τους μαθητές μας.
- Να αξιοποιηθεί δημιουργικά ο χρόνος σε ολόκληρη τη μαθησιακή διαδικασία.
- Να συμμετέχουν όλοι οι μαθητές αξιοποιώντας τις δυνατότητές τους, αλλά και τον ιδιαίτερο πολιτισμό που μεταφέρουν.
- Να επικεντρωθούμε στην καλλιέργεια αξιών όπως είναι η ειρήνη, η αλληλεγγύη, η συνεργασία, η αλληλοβοήθεια.
- Να δώσουμε έμφαση στην καθημερινή ζωή στη διάρκεια του πολέμου και στη δυστυχία που αυτός προκαλεί.
- Να προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε την θέση του «άλλου», του «αντιπάλου» στον πόλεμο και να προβάλουμε τη φωνή αντίστασης όλων των λαών.
- Να αναγνωρίσουμε κοινά στοιχεία με αντίστοιχα γεγονότα που συμβαίνουν στις μέρες μας, να τα αναδείξουμε και να προχωρήσουμε σε συγκρίσεις.
Υλικό που χρησιμοποιήθηκε

Ως μέσον για την επιτυχία των παραπάνω στόχων στάθηκε για μας η λογοτεχνία. Συγκεντρώσαμε σχετικά λογοτεχνικά κείμενα και τραγούδια και από αυτά σε συνεργασία με τους μαθητές μας επιλέξαμε[5]:

Από λογοτεχνικά κείμενα:

-- “Το ημερολόγιο ενός μουλαριού” από το βιβλίο της Γαλάτεια Σουρέλη «Οι μάγοι της κασέτας».
- “Το Συσσίτιο” από το βιβλίο της Αλκης Ζέη «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου».
- Ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Ασημάκη Πανσέληνου «Τότε που ζούσαμε».

Από ποιήματα:

- Το ποίημα του Μ. Μπρεχτ “Στους Γερμανούς φαντάρους”.
- Στίχους από το ποίημα του Ν. Βρεττάκου “33 ημέρες”.
- Το ποίημα του Ν. Γκάτσου “Ο Σάμ, ο Τζόννυ και ο Ιβάν”.

Και από τραγούδια:

- Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ (Ο. Ελύτης - Μελοποίηση Μ. Θεοδωράκης)
- Της αγάπης αίματα (Ο. Ελύτης - Μελοποίηση Μ. Θεοδωράκης)
- Μελαχρινέ Ναπολιτάνο (Πυθαγόρα - Μελοποίηση Γ. Κατσαρός )
- Το Ακορντεόν (Νεγρεπόντης - Μελοποίηση Μ. Λοίζος)

Το υλικό της γιορτής συμπληρώθηκε και από κείμενα των μαθητών μας που προέκυψαν από συνεντεύξεις που πήραν από συγγενικά τους πρόσωπα, τα οποία έζησαν τον πόλεμο. Οι πληροφορίες που εμπεριείχαν οι συνεντεύξεις αυτές ήταν ιδιαίτερα χρήσιμες καθώς περιέγραφαν ζωντανά την καθημερινή ζωή των ανθρώπων την περίοδο του πολέμου όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στις άλλες χώρες καταγωγής των μαθητών μας.

Προσέγγιση και παρουσίαση της γιορτής

Αφετηρία για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων μας ήταν τα λογοτεχνικά κείμενα Για την προσέγγισή τους από τους μαθητές, με στόχο την ενεργητική εμπλοκή των παιδιών με τη λογοτεχνία, χρησιμοποιήσαμε επικοινωνιακές και βιωματικές τεχνικές.
Βασικό σημείο αναφοράς αποτέλεσαν οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες (ζωγραφική, θεατρικό παιχνίδι, δραματοποιήσεις, παιχνίδια ρόλων, μουσικά ακούσματα) καθώς αυτές παρείχαν δυνατότητες συναισθηματικής εμπλοκής των μαθητών και παράλληλα ισότιμης συμμετοχής όλων.
Επικεντρωθήκαμε επίσης και στην κατανόηση του ιστορικού πλαισίου της συγκεκριμένης περιόδου, καθώς και στη διαλεύκανση των ζητημάτων που προέκυπταν αναπόφευκτα μέσα από τη διαδικασία αναζήτησης της ιστορικής γνώσης Με ποιο τρόπο όμως υλοποιήθηκαν αυτές οι δραστηριότητες;

Παράδειγμα
Το ημερολόγιο ενός μουλαριού

Ξεκινήσαμε αναλύοντας στους μαθητές μας με τη βοήθεια του χάρτη τα ιστορικά γεγονότα που συνδέονται με την έναρξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Η Κίγκα, μαθήτρια από την Πολωνία, είχε ήδη συλλέξει πληροφορίες από τις συνεντεύξεις που πήρε από τον παππού της από την πατρίδα της, {η οποία ήταν και η πρώτη χώρα που είχε εμπλακεί στον πόλεμο}και τις κατέθεσε στην ομάδα. Οι περιγραφές της, άμεσες και ζωντανές, εστίασαν την προσοχή των παιδιών στις αιτίες του πολέμου, στον τρόπο με τον οποίο ο πόλεμος επεκτάθηκε και στην αντίσταση των λαών στη διάρκειά του. Την αφήγηση της συμπλήρωσε ο Αντρέας, Έλληνας μαθητής, ο οποίος κατέθεσε στην ομάδα των παιδιών τη μαρτυρία του παππού του από ένα τραγικό περιστατικό που έζησε ο ίδιος στον πόλεμο. Στη συνέχεια, η Ντανιέλα, μαθήτρια μας από την Ουκρανία, κατέθεσε τις δικές της πληροφορίες από τον πόλεμο στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Η Μαρσέλα, μαθήτρια από την Αλβανία, κατέθεσε την εμπειρία της νονάς της, αρκετά σκληρή και έντονη, από ένα ελληνικό χωριό.
Ο κύκλος αυτός μας έδωσε την ευκαιρία να εξηγήσουμε στους μαθητές τη βασική χρονική πορεία των γεγονότων. Στη συνέχεια, αναφερθήκαμε στην αντίσταση των λαών και στον τρόπο με τον οποίο αυτή πραγματοποιήθηκε. Οι παρατηρήσεις των μαθητών επικεντρώθηκαν κυρίως στις μάχες και στα ηρωικά κατορθώματα των στρατιωτών. Στρέψαμε την προσοχή τους, χρησιμοποιώντας διάφορα οπτικά υλικά καθώς και τις πληροφορίες από τις συνεντεύξεις των παιδιών, στο γεγονός ότι στον πόλεμο δεν αντιστάθηκαν και κατά συνέπεια δεν αγωνίστηκαν μόνο οι στρατιώτες, αλλά και οι γυναίκες και τα παιδιά ακόμα και τα ζώα…
Προτείναμε το λογοτεχνικό κείμενο «Το ημερολόγιο ενός μουλαριού». Το κείμενο αυτό περιγράφει σε πρώτο πρόσωπο μέσα από το ημερολόγιο ενός μουλαριού, τη ζωή του στο χωριό μέχρι την κήρυξη του πολέμου.
Η ιδέα ότι ένα μουλάρι μιλάει και περιγράφει τη ζωή του ενθουσίασε τα παιδιά. Μετά την ανάγνωση του κειμένου εξηγήσαμε βασικά στοιχεία απαραίτητα για την κατανόησή του. Στη συζήτηση που ακολούθησε τα παιδιά ξεχώρισαν δύο βασικές ενότητες που προέκυπταν από το κείμενο. Από τη μια μεριά παρουσιαζόταν η χαρά της ζωής με κυρίαρχα τα συναισθήματα της αισιοδοξίας, της τρυφερότητας, της γαλήνης και της ευτυχίας και από την άλλη εμφανιζόταν η προοπτική του πολέμου με συναισθήματα απόγνωσης, φόβου, θυμού, θλίψης και αγωνίας.
Στο επόμενο στάδιο ζητήσαμε από τα παιδιά να περιγράψουν εικόνες από το κείμενο. Επικεντρώθηκαν σε τρεις εικόνες: η μία ήταν η εικόνα του μουλαριού που σε μικρή ηλικία έπαιζε χαρούμενο και ευτυχισμένο στο χωριό, η δεύτερη, η εικόνα του μουλαριού που ετοιμαζόταν για το γάμο, στολιζόταν και μετέφερε τα προικιά της νύφης και η τρίτη, η εικόνα του μουλαριού που ετοιμαζόταν μαζί με το αφεντικό του να πάει στον πόλεμο. Τα παιδιά ομαδικά κατέγραψαν τις ιδέες τους σχετικά με το τι θα μπορούσε να περιέχει η κάθε εικόνα, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες και η κάθε ομάδα ζωγράφισε την εικόνα που επέλεξε σε μεγάλη επιφάνεια. Αφού ολοκλήρωσαν τις ζωγραφιές τους συζήτησαν τον τρόπο με τον οποίο θα παρουσίαζαν τη δουλειά τους στη γιορτή. Αποφάσισαν να αφηγηθούν το κείμενο με την ταυτόχρονη έκθεση των εικόνων, οι οποίες θα λειτουργούσαν ως σκηνικά, αποτυπώνοντας κάθε φορά οπτικά την αφήγηση.

Με ανάλογες κάθε φορά παιδαγωγικές προσεγγίσεις επεξεργαστήκαμε και τα υπόλοιπο υλικό μας. Έτσι τα κείμενα του Α. Πανσελήνου και της Α. Ζέη μας έδωσαν την ευκαιρία, μέσα από δραματοποιήσεις, προβολές εικόνων και εικαστικών απεικονίσεων, να βιώσουμε την αγωνία και την απόγνωση των ανθρώπων σε καταστάσεις πείνας, καθώς και τις μορφές αντίστασης που εκδηλώθηκαν και να κατασκευάσουμε αφίσες και πανό με αντιπολεμικά συνθήματα. Το ποίημα του Μ. Μπρεχτ μας έδωσε τη δυνατότητα να ταυτιστούμε με τους Γερμανούς και Ιταλούς φαντάρους, αλλά και με σύγχρονους κατακτητές και να γράψουμε αντιπολεμικά κείμενα. Το ποίημα του Ν. Γκάτσου έγινε η αφορμή να μιλήσουμε για τη συμφωνία της Γιάλτας και να καταλάβουμε μέσα από ένα παιχνίδι ρόλων τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων και την τραγική κατάληξη του πολέμου. Οι στίχοι του Ν. Βρεττάκου λειτούργησαν ως έναυσμα για να γράψουμε δικά μας ποιήματα, συνοψίζοντας τις γνώσεις μας από τα γεγονότα που έγιναν τότε στην Ελλάδα.
Το παραπάνω υλικό μετά από την επεξεργασία του διαχωρίστηκε από τους μαθητές σε τρεις θεματικές ενότητες. Η πρώτη αφορούσε την προετοιμασία και την έναρξη του πολέμου, η δεύτερη την κατοχή και την πείνα και η τρίτη τον αγώνα για την ειρήνη και το «όχι στον πόλεμο». Τα παιδιά αποφάσισαν να κάνουν εμφανείς τους διαχωρισμούς αυτούς, ανακοινώνοντάς τους με ταμπέλες πριν από την κάθε ενότητα κατά τη διάρκεια της γιορτής.
Συζητήθηκε επίσης η θέση των τραγουδιών στη γιορτή. Τα παιδιά αποφάσισαν να συμπεριληφθεί στην πρώτη ενότητα το τραγούδι «Της αγάπης αίματα», το «Ακορντεόν» στη δεύτερη και τα τραγούδια «ο μελαχρινός Ναπολιτάνος» και «Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ» στην τρίτη, θεωρώντας ότι οι ιδιαίτεροι στίχοι των τραγουδιών συνδέονταν με το περιεχόμενο της κάθε ενότητας .
Το επόμενο ζήτημα που προέκυψε για να ολοκληρωθεί η διαδικασία της προετοιμασίας της εκδήλωσης ήταν η σύνδεση των θεματικών ενοτήτων με ένα είδος ιστορικού «χρονικού», το οποίο θα εξασφάλιζε την ενότητα της γιορτής. Τα παιδιά με βάση τις εμπειρίες τους και τις γνώσεις από τις πληροφορίες που είχαν συλλέξει, προχώρησαν με τη βοήθειά μας στην καταγραφή του χρονικού αυτού, ενσωματώνοντας και στοιχεία από την προετοιμασία που είχαν κάνει. Θεώρησαν επίσης απαραίτητο, γεγονός που εμείς οι δάσκαλοι δεν το είχαμε προβλέψει, να ενημερώσουν τους παρευρισκόμενους στην εκδήλωση για τον τρόπο που είχαν δουλέψει. Η τελευταία πρόταση για τη γιορτή ήρθε από την Κίγκα, τη μαθήτρια μας από την Πολωνία: «Στο τέλος της γιορτής να φωνάξουμε συνθήματα σε όλες τις γλώσσες των παιδιών του σχολείου μας».
Ακούστηκαν πολλά συνθήματα σχετικά με τα γεγονότα που είχαμε γνωρίσει και βιώσει. Τελικά τα παιδιά επέλεξαν τα συνθήματα «όχι στον πόλεμο», «ναι στη ζωή», των οποίων το λεξιλόγιο ήταν εύκολο και γνωστό και τα έγραψε το καθένα στη μητρική του γλώσσα.
Την ημέρα της παράστασης τα παιδιά με μεγάλη συνέπεια ανέλαβαν τους ρόλους τους και πραγματοποίησαν την τελική εκδήλωση. Κανένα τους δεν ήταν θεατής. Συμμετείχαν όλα και ισότιμα, υποστηρίζοντας το ένα το άλλο. Η αγωνία μας για το ‘‘χάος’’ που πολλές φορές παρουσιαζόταν στις πρόβες υποχώρησε όταν είδαμε ότι τα παιδιά αναλάμβαναν τις ευθύνες τους δείχνοντάς μας ότι η γιορτή είχε γίνει προσωπική τους υπόθεση. Οι δημιουργίες που επινόησαν και υλοποίησαν κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας αξιοποιήθηκαν όλες στην παράσταση, προκαλώντας το ενδιαφέρον των υπόλοιπων μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων που την παρακολούθησαν. Στο τέλος της γιορτής μοίρασαν τα συνθήματα τα οποία είχαν γράψει στα ελληνικά και στις μητρικές τους γλώσσες.
Παράλληλα τα παιδιά της τρίτης τάξης μοίρασαν την εφημερίδα που είχαν κατασκευάσει με τη βοήθεια του δασκάλου τους, η οποία αναφερόταν στα γεγονότα του πολέμου[6].

Σκέψεις και συμπεράσματα

.Για μας τους δάσκαλους η διαπίστωση ότι οι σχολικές γιορτές μπορούν να γίνονται με στόχους και διαδικασίες γόνιμες και εποικοδομητικές για τους μαθητές μας, επηρεάζοντας παράλληλα και όλη τη σχολική κοινότητα, ήταν πολύ σημαντική.
Ήρθαμε, και όχι για πρώτη φορά, αντιμέτωποι με μια πρόκληση που αποτελεί πάντα το μεγάλο ερώτημα στην παιδαγωγική μας: «Τι ακριβώς σημαίνει αυτή η περιβόητη αντίληψη ότι τα πάντα πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και στις προσδοκίες των μαθητών και οποιαδήποτε διαδικασία μάθησης πρέπει να στηρίζεται στα βιώματά τους;» Προφανώς αυτό είναι ένα ερώτημα στο οποίο κάθε δάσκαλος οφείλει να απαντήσει.
Η εμπειρία αυτή μας οδήγησε στη βεβαιότητα ότι ο δρόμος αυτός που διανύσαμε είναι ένας δρόμος μακρύς, δύσκολος, αλλά ιδιαίτερα γοητευτικός, που γίνεται σίγουρα ευκολότερος όταν τον διανύει κανείς συντροφικά και όχι μοναχός του. Για άλλη μια φορά η δυναμική της ομάδας, όχι μόνο των μαθητών αλλά και των δασκάλων, λειτούργησε στο σχολείο μας πολλαπλασιαστικά ως προς το αποτέλεσμα.
Καταθέτουμε λοιπόν την εμπειρία μας αυτή, ελπίζοντας ότι μπορεί να οδηγήσει σε χρήσιμες διαπιστώσεις σχετικά με τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα της σχολικής μονάδας και να βοηθήσει στην υιοθέτηση μιας νέας οπτικής στο θέμα των σχολικών εθνικών εορτών, τόσο ως προς το περιεχόμενό τους όσο και ως προς τη διαδικασία πραγματοποίησής τους.


Αποσπάσματα από κείμενα μαθητών από την διαδικασία αξιολόγηση της γιορτής μας:

Την Πέμπτη στο σχολείο, η τάξη μου μαζί με την άλλη Ε’ τάξη του σχολείου, κάναμε τη γιορτή της 28ης Οκτωβρίου. Τραγουδήσαμε, διαβάσαμε κείμενα, δείξαμε σε όλους τις ζωγραφιές που φτιάξαμε. …..Εγώ νομίζω ότι την κάναμε πολύ καλά, δώσαμε τα δυνατά μας και το πιο σοβαρό είναι ότι την κάναμε μόνοι μας, χωρίς κανέναν δάσκαλο να μας βοηθήσει…..την ώρα που κάναμε την γιορτή εμένα μου άρεσε ότι δεν μπερδευτήκαμε και κάθε παιδί ήξερε από μόνο του τι να κάνει….
Αντρέας

Για πρώτη φορά συμμετείχα στην προετοιμασία της σχολικής γιορτής. Έμεινα ενθουσιασμένος από τα τραγούδια που είπαμε, τα ποιήματα που απαγγείλαμε, τα κείμενα που διαβάσαμε και τα σκετς που παίξαμε. Οι μαθητές της Ε’ τάξης φτιάξαμε μόνοι μας τα σκηνικά, τις ζωγραφιές και στολίσαμε μ’ αυτές την αίθουσα των τελετών. Μ’ άρεσε πολύ που έμαθα γεγονότα που συνέβησαν εκείνη την εποχή. Ήταν όμορφα όταν ακούσαμε συνθήματα κατά του πολέμου σε όλες τις γλώσσες. Ένιωσα ικανοποίηση όταν μας χειροκρότησαν και μας έδωσαν συγχαρητήρια για την γιορτή που κάναμε. Γονείς, μαθητές και δάσκαλοι έφυγαν ενθουσιασμένοι και εγώ ήμουν ευτυχισμένος που βοήθησα να γίνει μια τέτοια πρωτότυπη γιορτή.
Νικόλας

…Ήταν ξεχωριστή γιορτή. Μέσα από το θεατρικό που φτιάξαμε μάθαμε πολλά περισσότερα πράγματα για την Κατοχή… Αυτή η γιορτή ήταν πιο παιδική και όχι πολύ λυπητερή. Ήταν πολύ ωραία…
Μαρσέλα

Από τη γιορτή της 28ης Οκτωβρίου μου άρεσαν οι ομάδες που φτιάξαμε και τα κείμενα που γράψαμε και διαβάσαμε μπροστά σε όλους. Δεν ήταν βαρετή…Θυμάμαι τα τραγούδια που λέγαμε και τα θεατρικά που κάναμε πολλές φορές και τα κείμενα που διαβάσαμε. Επίσης, θυμάμαι τα πανό που γράψαμε και ζωγραφίσαμε με πολλή κούραση και χαρά που θα τα παρουσιάζαμε στην εθνική γιορτή…
Βασίλης


Αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις που πήραν τα παιδιά από τους γονείς τους:

Μου άρεσε ο τρόπος που παρουσιάσατε το θέμα της εποχής, τα πανό που ζωγραφίσατε, οι ζωγραφιές σας και τα ωραία κείμενα που γράψατε εσείς τα παιδιά, με ένα τρόπο σαν να τον είχατε ζήσει κι εσείς αυτόν τον πόλεμο…

Η γιορτή ήταν υπέροχη. Τα σκηνικά μας δίνανε μια εικόνα της πραγματικής Κατοχής που ζούσαν τότε οι άνθρωποι περιμένοντας ένα πιάτο φαΐ για να μπορέσουν να κρατηθούν στη ζωή. Και η ερμηνεία όλων των παιδιών άξιζε συγχαρητήρια…

Σε αυτή τη γιορτή μ’ άρεσε που δείξατε τη ζωή των παιδιών στη διάρκεια του πολέμου, τη φτώχια που ήταν τότε και τη δίψα του λαού για ελευθερία…

Θα προτείναμε και στα άλλα σχολεία να κάνουν τέτοιες γιορτές για να μάθουν και τα άλλα παιδιά ότι υπάρχει ένας τελείως διαφορετικός τρόπος για να μάθουμε την αξία των εθνικών εορτών, γιατί τα παιδιά είναι σαν να ζουν και αυτά κάποια από τα γεγονότα που έγιναν…


Από αυτά που είπαν οι δάσκαλοι:

…Αυτό που με εντυπωσίασε ήταν ότι η γιορτή ήταν εξ ολοκλήρου των παιδιών. Δεν υπήρχε κάτι έτοιμο. Τα παιδιά ήταν αυθόρμητα, άμεσα, συμμετείχαν με πολύ κέφι… Δεν ήταν κάτι εξαναγκαστικό και βεβιασμένο… Ήταν δική τους γιορτή και τη χαρήκανε… Επίσης, δεν υπήρχαν εθνικιστικές εξάρσεις. Στα περισσότερα σχολεία που έχω δουλέψει, αν η γιορτή δεν έχει εθνικιστικές εξάρσεις δε θεωρείται επιτυχημένη. Παρουσιάστηκαν ιστορικά γεγονότα όπως συνέβηκαν για τους απλούς ανθρώπους, όπως τα έζησαν στην καθημερινότητά τους…


… δεν είχε τον επικό – ηρωικό χαρακτήρα άλλων γιορτών, με βαρύγδουπα λόγια που δεν καταλαβαίνουν τα παιδιά. ...τα σκηνικά και τα λόγια των παιδιών ήταν πολύ απλά και τα ρούχα που φορούσαν τα καθημερινά τους... Η απόδοση του περιεχομένου της ιστορικής περιόδου έγινε με τρόπο ώστε να είναι κοντά στα βιώματα των παιδιών, καθώς δόθηκε βάρος στο πώς επηρεάστηκε από τον πόλεμο η καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων… Σημαντικό ήταν το γεγονός ότι έγινε προσπάθεια να αισθανθούν δική τους τη γιορτή και τα αλλόγλωσσα παιδιά, αποδίδοντας τα συνθήματα σε διάφορες γλώσσες, αλλά και χρησιμοποιώντας εμπειρίες από τον πόλεμο από άλλους λαούς…


Βιβλιογραφία
Αβδελά, Ε. (2001). «Εμείς και οι ‘‘άλλοι’’ στο μάθημα της Ιστορίας». Εκπαιδευτική Κοινότητα, τχ. 59.

Swadener, E. (1999). «“Σε κίνδυνο” ή “Που υπόσχονται”. Από τις ελλειμματικές εκδοχές για τα “παιδιά της άλλης κατηγορίας” στις δυνατότητες ουσιαστικών συμμαχιών με παιδιά και οικογένειες». Στο Ε. Σπανού (επιμ.), Ανθρώπινη αξιοπρέπεια και κοινωνικός αποκλεισμός. Εκπαιδευτική πολιτική στην Ευρώπη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Μπονίδης, Κ. (2004). «Όψεις του εθνοκεντρισμού στη σχολική ζωή της ελληνικής εκπαίδευσης: οι εθνικές επέτειοι της 28ης Οκτωβρίου και τις 25ης Μαρτίου». Σύγχρονη Εκπαίδευση, τχ. 134.

Φραγκουδάκη, Α. και Δραγώνα, Θ. (1997). Τι είν’ η πατρίδα μας. Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Χάλαρη, Μ. (2004). Η εθνική γιορτή της 28ης Οκτωβρίου στο νηπιαγωγείο. Εκπαιδευτικός φάκελος Παιδαγωγικού Ομίλου.

[1] Η Πρωτονοταρίου Στέλλα είναι διευθύντρια του 132ου Δημ. Σχολείου Αθηνών, ο Χαραβιτσίδης Πέτρος, ο Βουλαλάς Κλεάνθης και ο Μακρυγιάννης Γιώργος είναι δάσκαλοι στο ίδιο σχολείο.

[2] Για τον τρόπο «διακόσμησης» των χώρων του σχολείου στις εθνικές εορτές βλ. σχετ. Μπονίδης, Κ. (2004). «Όψεις του εθνοκεντρισμού στη σχολική ζωή της ελληνικής εκπαίδευσης: οι εθνικές επέτειοι της 28ης Οκτωβρίου και τις 25ης Μαρτίου». Σύγχρονη Εκπαίδευση, τχ. 134. Για τον τρόπο με τον οποίο το σχολείο επηρεάζει μέσω των μαθημάτων και των εθνικών γιορτών και των συμβόλων την εθνική συνείδηση των μαθητών βλ. σχετ. Φραγκουδάκη, Α. και Δραγώνα, Θ. (1997). Τι είν’ η πατρίδα μας. Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

[3] Ελάχιστες έρευνες έχουν εστιάσει στο πώς εκλαμβάνουν οι αλλοεθνείς μαθητές το μάθημα της ιστορίας. Το σίγουρο είναι ότι στο ελληνικό σχολείο ξαναπαίζεται ένα παιχνίδι γνωστό από την εποχή της αποικιοκρατίας. Μέχρι τον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Αλγερίας τα παιδιά της χώρας αυτής μαζί με τα παιδιά των γάλλων διδάσκονταν τη ιστορία των ΄΄προγόνων τους΄΄ των Γαλατών (Αβδελά, 2001)
[4] Στο 132ο Δημ. Σχολείο τα τελευταία χρόνια γίνονται σημαντικές προσπάθειες για την υποστήριξη των αλλοδαπών μαθητών μας. Μία από τις πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται αφορά και τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας των μαθητών καθώς και τη διδασκαλία ελληνικής γλώσσας για τους γονείς τους. Τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας έχουν αναλάβει δάσκαλοι του σχολείου σε εθελοντική βάση.
[5] Την ευθύνη για την διοργάνωση της γιορτής την είχαν οι δύο Πέμπτες τάξεις του σχολείου. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του σχεδίου εργασίας που επιλέξαμε να επεξεργαστούμε ήταν ομαδική δουλειά τριών δασκάλων και της διευθύντριας του σχολείου. Δουλέψαμε παράλληλα ανά δύο στην κάθε τάξη. Η επεξεργασία των κειμένων έγινε και από τις δύο τάξεις ταυτόχρονα. Από τις ενότητες που επεξεργαστήκαμε η κάθε τάξη επέλεξε τα συγκεκριμένα κείμενα που ήθελε να παρουσιάσει στην τελική εκδήλωση.
[6] Την ευθύνη για τη δημιουργία της εφημερίδας της τρίτης τάξης την είχε ο δάσκαλος τους Σκαρτσίλας Σωτήρης.