Περιβάλλον και εκπαίδευση :

Τι να κάνουμε στην τάξη αλλά και έξω από αυτήν…

«…Θέλουν να αλλάξουν. Έτσι άρχισαν να αγωνίζονται για το δάσος. Τους ακολούθησαν κι άλλοι. Δυστυχώς…»

«Δυστυχώς τι ;» ρώτησε ανήσυχα ο Πορκιουπίνος.

«Για τους περισσότερους είναι μια απλή μόδα» απάντησε ο άνθρωπος μελαγχολικά.
«Η μόδα της εποχής είναι η σωτηρία της φύσης.Το κίνημα για την προστασία του οικολογικού περιβάλλοντος όπως το λέμε.Αλλά κατά βάθος δεν ενδιαφέρονται για το περιβάλλον…»

«Λαμπερά Αγκάθια», Γιώργος Μπόντης,

Οι αιχμάλωτες λέξεις

Η οικολογία είναι πράγματι στη μόδα : Ευρωπαϊκή εβδομάδα για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, διαφημίσεις για «οικολογικά» προϊόντα, δωρεάν «οικολογικοί» λαμπτήρες για το καταναλωτικό κοινό, εκστρατεία για χάρτινες σακούλες για τα ψώνια, καμπάνιες για «πράσινα» μπαλκόνια και «πράσινες» ταράτσες…

Ναι, η οικολογία σήμερα πουλάει. Οι ίδιοι μηχανισμοί και τα ίδια συμφέροντα που στηρίζουν τη δράση τους στην καταστροφή της φύσης, αρέσκονται να οργανώνουν οικολογικές πρωτοβουλίες, να προβάλλουν οικολογικές διαφημίσεις, να χρηματοδοτούν καμπάνιες και προγράμματα για το περιβάλλον, να προωθούν «πράσινα» προϊόντα, να οργανώνουν τον «οικοτουρισμό», να αναπτύσσουν «πράσινες» τεχνολογίες. Να διαμορφώνουν δηλαδή μια ακόμα αγορά, «οικολογική» και «φιλική» στο περιβάλλον, ακριβώς για να έχουν περισσότερα κέρδη.

Άλλωστε, οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί αποτιμούν την κλιματική αλλαγή μόνο σε οικονομικά μεγέθη. Η μόνη έκθεση που συγκίνησε τους πολιτικούς ήταν η πρόσφατη που υπολόγιζε σε μερικά τρισεκατομμύρια τη ζημιά στην παγκόσμια οικονομία από τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι ΗΠΑ δεν δέχονται ούτε καν τη δέσμευση στη συμφωνία του Κιότο για το περιβάλλον, φέροντας ως επιχείρημα για τη μη συμμόρφωση τους, τις συνέπειες που η εφαρμογή της συνθήκης θα είχε σε σχέση με την επιβράδυνση των ρυθμών της οικονομίας τους, ενώ στην Ελλάδα, ο ΣΕΒ, απαιτεί αλλαγές στο άρθρο 24 του Συντάγματος, υποστηρίζοντας ότι ακόμα και το σημερινό θεσμικό πλαίσιο για το περιβάλλον είναι «περιοριστικό» και «αντι-αναπτυξιακό» !

Το περιβάλλον αποτελεί επίσης, ένα πρώτης τάξεως πρόσχημα για εμπορικές συμφωνίες αλλά και για την απορρόφηση κονδυλίων από το ΕΠΕΑΕΚ μέσω προγραμμάτων που στήνονται στην κυριολεξία στο πόδι. Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα το πρόγραμμα «Καλλιστώ», που χρηματοδοτεί 700 σχολεία με 30.000 € (το καθένα) για τις πενταήμερες εκδρομές αρκεί να επισκεφτούν κάποιο αγροτοτουριστικό προορισμό και να αρμέξουν π.χ. μια αγελάδα ή να κάνουν ράφτινγκ σε κάποιο ποτάμι. Άλλο παράδειγμα το πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και στελεχών περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ύψους 160.000.000 €, όπου για κάθε σεμινάριο δαπανώνται περίπου 1.000 €. Για να μην αναφέρουμε την συμφωνία κυβέρνησης – Microsoft για βιοκλιματικά σχολεία, σχολεία που θα αναβοσβήνουν μόνα τους τα φώτα κλπ. Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την οικολογία και την περιβαλλοντική εκπαίδευση ; Μικρή σημασία έχει, αφού ο στόχος είναι να αυξηθεί πάση θυσία η χαμηλή απορροφητικότητα των κονδυλίων των ΕΠΕΑΕΚ και να εξασφαλιστούν κάποιες καλές συμφωνίες.

Ας μην πάμε μακριά. Πριν σβήσουν οι στάχτες από τις μεγάλες πυρκαγιές του καλοκαιριού που έκαψαν 2.000.000 στρέμματα γης εκατοντάδες ζώα και δεκάδες ανθρώπους, βγήκαν στην επιφάνεια τα σχέδια τουριστικών - οικιστικών επενδύσεων που από καιρό προωθούσαν μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα. Με δυο λόγια, ότι για κάποιους αποτελεί καταστροφή και συμφορά, για κάποιους άλλους αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία. Ευκαιρία για επενδύσεις, εμπόριο και κέρδος.

Το σύνθημα που κυριαρχεί σήμερα είναι «αλλάξτε συνήθειες»

Αλλάξτε συνήθειες στο σπίτι, στη δουλειά, στο σχολείο, στις αγορές, στο δρόμο, στις διακοπές, στο δάσος, στην παραλία.

Το πρόβλημα έτσι μετατρέπεται από κοινωνικό σε ατομικό, σε ζήτημα προσωπικής στάσης. Αυτός που πετάει το κουτί του αναψυκτικού στο δρόμο, φαίνεται το ίδιο ένοχος, όσο κι ένα διευθύνων στέλεχος που, αφοσιωμένο στην αναπτυξιακή λογική της επιχείρησής του, βάζει καθημερινά να χύνουν τόνους χλωριούχων υδρογονανθράκων στο ποτάμι ή τη θάλασσα.

Η λογική αυτή, που περιορίζει την οικολογική δράση στην «ατομική στάση και ευθύνη», κυριαρχεί εδώ και δυο δεκαετίες τουλάχιστον και μπορούμε πια να εκτιμήσουμε την αποτελεσματικότητά της : η θερμοκρασία του πλανήτη ανεβαίνει, οι πάγοι στους πόλους λιώνουν, ο Ειρηνικός ωκεανός ενώνεται για πρώτη φορά με τον Ατλαντικό, τα δάση συνεχίζουν να καίγονται με αυξανόμενους ρυθμούς, οδηγώντας στην ερήμωση, ενώ συνεχίζονται ανεμπόδιστα η μείωση των υδατικών αποθεμάτων, η διατάραξη των υδατικών ισοζυγίων και η απειλή της βιοποικιλλότητας.

Όλα αυτά όμως, δεν μπορούν να καταπολεμηθούν μόνο με την προσωπική στάση του καθένα μας γιατί υπερβαίνουν το στενό ατομικό μας πλαίσιο. Και βέβαια η ριζοσπαστική οικολογική τοποθέτηση αποδεικνύεται και στο ότι υλοποιείται με συνέπεια και στην καθημερινότητα, στις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων και στην περιβαλλοντικά συνειδητή συμπεριφορά.

Όμως, ακριβώς επειδή άνθρωπος και φύση αλληλεξαρτούνται στενά και ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης, η οικολογική πολιτική πρέπει να συνδέεται με μια πραγματικά ριζοσπαστική κοινωνική πολιτική για να είναι αποτελεσματική.

Αν δεν υπερβούμε αυτό το πλαίσιο και δεν αμφισβητήσουμε τον τρόπο παραγωγής και τις σχέσεις εξουσίας, αν δεν μιλήσουμε για μια σχέση που δεν θα χωρίζει τον άνθρωπο από τη φύση, δεν θα αποσκοπεί στην υπόταξή της αλλά στη φειδωλή χρήση της και στην οποία οι άνθρωποι νοούνται ως μέρος της φύσης, δεν υπάρχει προοπτική να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η οικολογική καταστροφή.

«Κάτω από την άσφαλτο υπάρχει η παραλία»

σύνθημα του Γαλλικού Μάη

· Πίσω από τα έτοιμα περιβαλλοντικά πακέτα των Μη ( Κυβερνητικών Οργανώσεων, τα κονδύλια του ΕΠΕΑΕΚ και της Ε.Ε.,

· πίσω από τις μεγάλες εταιρίες που με το ένα χέρι καταστρέφουν το περιβάλλον και με το άλλο χρηματοδοτούν τη διαμόρφωση του «πράσινου» καταναλωτή στο όνομα της αειφορίας,

• πίσω από τις «περιβαλλοντικές - εκπαιδευτικές» εκδρομές της WWF στην Πάρνηθα με τα καφεδάκια κερασμένα από τη Eurobank όπου ούτε κουβέντα δεν ακούγεται για το καμένο δάσος,

υπάρχουν αλήθειες πραγματικά ενοχλητικές !

Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στη γειτονιά μας, στην κοντινή παραλία, στο γειτονικό βουνό, ας κοιτάξουμε και πιο μακριά, στον κόσμο ολόκληρο.

Υπάρχουν ιστορίες για δάση παραμυθένια που κάηκαν σε μια νύχτα μαζί με ζώα αλλά και ανθρώπους που τα υπεράσπιζαν και πάνω στις στάχτες τους φύτρωσαν βίλες, εξοχικά, πολυτελείς οικισμοί και ξενοδοχειακά συγκροτήματα.

Ιστορίες για ποτάμια με γάργαρα νερά, που θάφτηκαν κάτω από λεωφόρους πολύβουες ή γέμισαν χρώμιο από τα λύματα βιομηχανιών.

Ιστορίες για παραλίες ονειρεμένες, που «φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα» και τώρα έχουν μετατραπεί σε τεράστιες δεξαμενές πετρελαίου.

Ιστορίες για ελεύθερους χώρους, που οι δημότες διεκδικούν και αναδασώνουν σε πείσμα της μπουλντόζας ενός δήμου που έχει άλλα πιο κερδοφόρα επενδυτικά σχέδια.

Ιστορίες για κεραίες κινητής τηλεφωνίας, που ξεπηδούν ανάμεσα σε σπίτια και σχολεία και για τους αγώνες που γίνονται για την απομάκρυνσή τους.

Ιστορίες για τρένα με πυρηνικά απόβλητα, που πέρασαν δια πυρός και σιδήρου ανάμεσα από οργισμένες διαδηλώσεις και σύννεφα δακρυγόνων κι άλλες, ακόμα πιο άγριες ιστορίες, για πυρηνικά εργοστάσια που τινάχτηκαν στον αέρα σκορπίζοντας ραδιενέργεια στη μισή Ευρώπη.

Ιστορίες για βιομήχανους βαθύπλουτους, που αφού κληρονόμησαν τον καρκίνο των εργοστασίων τους σε γενιές εργατών, αφού έβαψαν μαύρο τον ουρανό και τη θάλασσα, έφτιαξαν και ιδρύματα που χρηματοδοτούν την οικολογική δράση.

Ιστορίες για πλανητάρχες και ανθυποπλανητάρχες, που αφού βομβάρδισαν ανελέητα ολόκληρες χώρες σκορπώντας ραδιενέργεια και θάνατο, μιλούν τώρα για «ενοχλητικές αλήθειες» στο όνομα του περιβάλλοντος.

Ιστορίες για «τα παιδιά που χάθηκαν», περπατώντας ατέλειωτα χιλιόμετρα για να βρουν μια γουλιά νερό και ιστορίες για τα παιδιά που γέρασαν δουλεύοντας στα «Εργοστάσια της Σοκολάτας» της Δυτικής Αφρικής, χωρίς να έχουν γλυκάνει ούτε μια φορά το στόμα τους.

Όταν το τελευταίο δέντρο καεί

ο τελευταίος ποταμός μολυνθεί

και πεθάνει το τελευταίο ψάρι

τότε ο άνθρωπος θα διαπιστώσει

πως δεν μπορεί να τραφεί με χρήματα

«προφητεία» των Ινδιάνων της φυλής Κρι

Ας τολμήσουμε να μιλήσουμε λοιπόν !

Πως μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτή την πραγματικότητα οι δάσκαλοι της πράξης και οι εκπαιδευτικοί της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που με ανιδιοτέλεια αγωνίζονται δυο δεκαετίες τώρα για την ανάδειξη των περιβαλλοντικών προβλημάτων μέσα στο σχολείο ;

Ας τολμήσουμε να αναζητήσουμε πίσω από τα συμπτώματα, τις πραγματικές αιτίες. Ας τολμήσουμε να σηκώσουμε το δάχτυλο και να δείξουμε τον ένοχο. Μέσα στις τάξεις μας. Μαζί με τους μαθητές μας. Αλλά και έξω από αυτές.

Με την ενεργό συμμετοχή μας σε κινήματα και οικολογικές συλλογικότητες.

Με την έμπρακτη κριτική και αμφισβήτηση των κοινωνικών σχέσεων που στηρίζονται στην εκμετάλλευση του ανθρώπου και της φύσης από τον άνθρωπο. Με την πλαισίωση των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων με τους στόχους και τα προτάγματα της ριζοσπαστικής αντικαπιταλιστικής οικολογίας.

Να εργαστούμε συλλογικά, μέσα στις τάξεις μας και τους συλλόγους διδασκόντων, για μια παιδαγωγική της οικολογίας και της ειρήνης, για μια ριζοσπαστική απελευθερωτική παιδαγωγική, προσεγγίζοντας μαζί με τους μαθητές μας καταστάσεις και όψεις της πραγματικότητας.

Να ξεκινήσουμε από το άμεσο, το συγκεκριμένο και το τοπικό, ώστε μέσα από τη βιωματική εμπειρία, μέσα από τη διεκδίκηση από τους δασκάλους, τους γονείς και τους μαθητές ελεύθερων χώρων, χώρων πρασίνου στη γειτονιά, μέσα από την τοπική περιβαλλοντική δράση, να περάσουμε και στα γενικά, τα μακρινά και τα παγκόσμια προβλήματα. Να τολμήσουμε να συνδέσουμε αυτές τις δράσεις με τις πρωτοβουλίες και τους αγώνες των τοπικών οικολογικών κινήσεων.

Ας κάνουμε μια νέα ελπιδοφόρα αρχή !

Κοιτούσα γύρω μου και δεν μπορούσα να πιστέψω στα μάτια μου : Οι γυμνές πλαγιές που είχα γνωρίσει κάποτε ήταν τώρα κατάφυτες με βελανιδιές !

«Απίστευτο ! ψιθύρισα με δέος. «Τα δέντρα του! Αυτά είναι τα δέντρα του! Ολόκληρο δάσος!»

Ήταν φανερό, είχε πετύχει το σκοπό του.

Ο άνθρωπος που φύτευε δέντρα, J. Giono